Stand van zaken cold cases: Waar is de actuele verantwoordingsrapportage cold cases in Nederland?

In 2006 kwam het indrukwekkende rapport uit over de stand van zaken van cold cases in Nederland. De rapportage had als ondertitel: "Toepassing en opbrengsten van hernieuwd onderzoek naar onopgeloste kapitale delicten". Sindsdien is een rapportage van dergelijke aard niet meer gepubliceerd. Met het onderzoek wordt een beeld van 2006 gegeven van de aandacht die er in de verschillende politieregio’s (inmiddels eenheden) voor cold cases bestaat en van wat hernieuwd onderzoek naar cold cases kan opleveren. De politiek en het werkveld zijn in staat om aan de hand van deze rapportage te toetsen wat de stand van zaken is anno 2022. Een puntsgewijze opsomming uit het rapport om nog eens terug te kijken wat er sindsdien is veranderd: 

de focus op cold cases heeft er binnen de Nederlandse politie voor gezorgd dat er vanaf eind jaren negentig coldcaseteams naar Amerikaans model zijn ontstaan. 

hoeveel ernstige misdrijven er onopgelost zijn in ons land is niet bekend

tot medio 2005 heeft de meerderheid van de vijfentwintig politieregio’s (inmiddels eenheden) ten minste één cold case opnieuw in onderzoek genomen. In slechts vier politieregio’s blijkt er in de afgelopen jaren vooralsnog geen hernieuwd opsporingsonderzoek naar cold cases te zijn uitgevoerd.

in totaal zijn er in de periode 2000 tot medio 2005 78 cold cases door de verschillende politieregio’s opnieuw in onderzoek genomen, wat neerkomt op gemiddeld zeventien heropende cold cases per jaar.

bij de 78 heropende onderzoeken gaat het veelal om moord- of doodslagzaken, maar ook om ernstige zedenmisdrijven en vermissingen. In totaal hebben deze onopgeloste misdrijven 108 slachtoffers gevergd, waaronder ook kinderen.

in de helft van de cold-caseonderzoeken gaat het om misdrijven die langer dan tien jaar geleden zijn gepleegd. Een op de vijf coldcaseonderzoeken had betrekking op zaken die de termijn van vijftien jaar overschreden terwijl bijna een kwart van de onopgeloste zaken niet langer dan vijf jaar geleden heeft gespeeld. 

binnen de verschillende politieregio’s zijn er bij coldcaseonderzoek drie teamvormen te  onderscheiden: tijdelijke of ad-hocteams, semipermanente teams en permanente teams. 

de overgrote meerderheid van de coldcaseonderzoeken is heropend vanwege kwalitatief verbeterde recherchemethoden, de aanwezigheid van nieuwe ‘harde’ informatie en nieuwe forensisch-technische mogelijkheden. In een minderheid van de zaken was dreigende verjaring of interne of externe druk een belangrijk argument voor heropening. 

van de 78 coldcaseonderzoeken zijn er 48 afgesloten en van de overige 30 is de afloop nog onbekend.Van de 48 afgeronde onderzoeken hebben er 17 tot een oplossing van het misdrijf geleid en zijn er 31 wederom als onopgelost afgesloten.

een indicatie dat coldcaseonderzoek hot is, blijkt ook uit het gegeven dat vrijwel alle regio’s bezig zijn om op regionaal of interregionaal niveau het onderzoek naar onopgeloste misdrijven structureel in te bedden in de politieorganisatie. 

in relatie hiermee kan bij verschillende regio’s geconstateerd worden dat men bezig is met een inventarisatie van coldcaseonderzoeken: wat ligt er op de plank? 

Op basis van het onderzoek konden randvoorwaarden worden vastgelegd voor de teamsamenstelling. Allereerst zijn vanzelfsprekend de samenstelling en kwaliteit van het rechercheteam bepalend voor de professionaliteit van de uitvoering van het opsporingsonderzoek. De hiernavolgende punten zijn daarbij van belang:

• selectie van teamleden op kwaliteit en ervaring: niet elke rechercheur is geschikt voor coldcaseonderzoek; 
• betrokken, gemotiveerde en kritische teamleden; 
• een mix van oudere en jongere politiefunctionarissen om overdracht en borging van kennis en ervaringen te bewerkstelligen; 
• voldoende en actuele kennis binnen het team met betrekking tot forensische mogelijkheden;
• kennis binnen het team met betrekking tot het interpreteren van forensische rapportages; 
• een mix van tactisch en technisch rechercheurs in het team; 
• aanwezigheid van kwalitatief en kwantitatief voldoende analysecapaciteit; 
• mogelijkheid creëren dat het team fysiek bij elkaar zit; 
• een vaste zaaksofficier en korte lijnen met het Openbaar Ministerie;
• goede en warme contacten van het team met het forensisch instituut (NFI); 
• volledig vrijmaken van teamleden voor het coldcaseonderzoek om te voorkomen dat ze aan het team onttrokken worden als er sprake is van een hoge werkdruk binnen de regio; 
• een vaste harde kern van ervaren rechercheurs; 
• oude onderzoekers omzeilen binnen het team: oude onderzoekers enkel raadplegen om de informatie te completiseren maar niet als sturing op onderzoeksrichtingen (open minded blijven).

Uit het onderzoek zijn ook randvoorwaarden ontstaan voor het werkproces bij cold cases: 

• de tijd nemen om grondig onderzoek uit te voeren en het onderzoek niet laten lijden onder druk van buitenaf of tijdsdruk; 
• aan de hand van een plan van aanpak gestructureerd te werk gaan; 
• benutten van de nieuwe forensische en technische mogelijkheden; 
• rekening houden met de looptijden c.q. wachttijden bij het forensisch onderzoek (NFI); 
• zorgen voor een goede archivering en digitalisering van informatie en sporen en zorgvuldig  documenteren van beslismomenten (inclusief motivatie); 
• documenteren van het opsporingsonderzoek in Viclas, zodat ook collega’s kennis kunnen nemen van de inhoud; 
• regelmatige brainstormsessies en briefings met het team organiseren; 
• kritische houding van de teamleden ten opzichte van het onderzoek en ten opzichte van elkaar: zorgen voor ‘een luis in de pels’; 
• inventariseren van alle mogelijke scenario’s, deze prioriteren naar waarschijnlijkheid en één voor één uitrechercheren; 
• technisch en tactisch onderzoek zoveel mogelijk gelijk laten oplopen: synergie tussen technisch en tactisch; 
• onderkennen dat er grenzen zijn aan de eigen expertise en betrekken van (externe) deskundigen door bijvoorbeeld gebruik te maken van de landelijke deskundigheidsmakelaar (LDM); 
• goede voorbereidingen van verhoren en inzetten van professioneel verhoorders; 
• veel tijd besteden aan de voorbereidingen van het onderzoek en aan het completeren van het oude dossier en het sporenoverzicht.

Voor de borging en kennis kwam uit het rapport het volgende naar voren anno 2006: 

• uit het onderzoek komt naar voren dat er over het algemeen weinig sprake is van borging van kennis en ervaringen van coldcaseteams. 
• dit heeft deels te maken met het feit dat de meeste regio’s (eenheden) niet over een permanent coldcaseteam beschikken
• processen en methodieken worden niet worden vastgelegd.
• omdat elke zaak haar eigen dynamiek en aanpak kent, is het niet raadzaam te streven naar  blauwdrukken, maar veeleer te denken in termen van modellen, instrumenten en handreikingen. 
• een modeldocument is ontwikkeld om een coldcaseonderzoek voor te bereiden. Op deze wijze zijn de ervaringen gebundeld uit verschillende regio’s die al langere tijd cold cases als onderwerp van aandacht hebben. Het instrument biedt aan rechercheteams aangrijpingspunten om sturing te geven aan een gedegen voorbereiding van een coldcaseonderzoek.
• er blijkt veel behoefte aan het onderling delen van kennis. Diverse malen is er dan ook gepleit voor landelijke uitwisseling van ervaringen tussen teamleden die zich bezighouden met  onderzoek naar oude zaken.
• het belang van een landelijke dan wel bovenregionale pool van politiemensen die ervaring hebben met coldcaseonderzoek. 

In het algemeen kan worden gesteld dat:

• het heropenen van oude, onopgeloste zaken in een redelijk aantal gevallen zijn vruchten afwerpt. Ruim een derde van de uitgevoerde coldcaseonderzoeken anno 2006 heeft geresulteerd in een opheldering van het misdrijf dat soms jaren daarvoor is gepleegd. 
• nieuwe informatie over de zaak, maar ook voortschrijdend inzicht op het gebied van opsporing en technisch-forensische ontwikkelingen hebben daaraan bijgedragen. 
• in het kader van de huidige ontwikkelingen is het goed om na te denken over het belang van een landelijke dan wel bovenregionale pool van politiemensen die ervaring hebben met  coldcaseonderzoek en ook betrokken zouden kunnen worden bij reviewonderzoek. 
• gedurende het onderzoek is geconstateerd dat rechercheteams over het algemeen graag leren van bestaande kennis en ervaringen maar dat men niet altijd in staat is te vergaren, of niet weet hoe.  

Download de rapportage hier