UPDATE Wat nog wel eens wordt onderschat is dat het onderzoeken van een cold case, onbekende dode of vermist persoon een bijzondere vorm van politie- en justitiewerk is dat om specifieke waarborgen vraagt. De politiek, de minister en de strategische leiding van het departement van Justitie en Veiligheid alsmede het College van Procureurs Generaal en de Nationale Politie hebben te weinig geïnvesteerd in de doorontwikkeling van het proces van de aanpak van cold cases en vermiste personen. De kwaliteit en kwantiteit van de onderzoeken zijn bijvoorbeeld achtergebleven in relatie tot de internationale en forensische ontwikkelingen. Met name het toezicht van de Inspectie Justitie en Veiligheid ontbreekt alsmede de empirisch en wetenschappelijke onderzoeken van het WODC. Het departement en de minister hebben het laten liggen als het gaat om beleid en wetgeving. Ook de Politieacademie en andere gerelateerde opleidingsinstituten hebben weinig tot geen energie gestoken in het ontwikkelen van een kennisplatform, het samensmelten van interne en externe kennis en het vergroten van de kennis binnen de onderzoeksteams door opleidingen en cursussen.
Waar blijft bijvoorbeeld die Wet Verplichte Aanpak Cold Cases en Vermiste Personen naar Amerikaans model?
Waar blijft het landelijke cold caseteam naar Frans model?
Een overeenkomstig proces en een proces wat ook gebruikt wordt bij cold cases is dat van heimelijke onderzoeken. In een groot aantal cold cases nationaal en internationaal is het zogenaamde "Werken onder dekmantel"-traject ingezet.
In 2021 deed de commissie Brouwer onderzoek naar de suïcide van een politieman, werkzaam als infiltrant in het team Werken Onder Dekmantel (WOD) van de afdeling Afgeschermde Operaties (AO) van de Nationale Politie. De commissie Brouwer onderzocht de feiten en omstandigheden van de suïcide en concludeerde dat er sprake was van een relatie tussen zijn overlijden en zijn werk. Dit gaf ook aanleiding om breder te kijken naar de werkwijze van het team WOD. Vanuit deze bredere scope concludeerde de commissie Brouwer dat niet alleen zaken verkeerd zijn gegaan in deze specifieke casus, maar dat de professionaliteit van de organisatie in brede zin ernstig te wensen overliet. Er ontbraken belangrijke waarborgen om het werken onder dekmantel – als zwaar strafvorderlijk opsporingsmiddel – op een verantwoorde wijze uit te voeren. Onder andere zag de commissie te weinig aandacht voor het welzijn van medewerkers, ontbrak het aan vastgelegde protocollen en professionele standaarden en werden medewerkers bij de uitstroom uit het team aan hun lot overgelaten. De commissie stelde vast dat nieuwe waarborgen moesten worden gerealiseerd voor het werken onder dekmantel en deed daartoe een aantal aanbevelingen. Naast de commissie Brouwer constateerde ook de Inspectie Justitie en Veiligheid in januari 2022 diverse problemen bij het team WOD, ook met betrekking tot de cultuur binnen het team.2 Zij sprak onder andere van vriendjespolitiek en zelfs van een ‘giftige cultuur’. Naar aanleiding van het rapport van de commissie Brouwer, besloot de minister van Justitie en Veiligheid dat verschillende maatregelen en verdiepend onderzoek nodig zijn. Hiertoe werd begin 2022 de commissie Waarborgen Werken Onder Dekmantel ingesteld. (...) Dit leidde ertoe dat de commissie WWOD eind juli 2022 de Korpsleiding adviseerde om te stoppen met het huidige team WOD en een periode van ‘herbezinning’ in te lassen. Op deze manier zou gewerkt kunnen worden aan een plan voor een nieuw team WOD, vanuit een bredere visie op doorontwikkeling van het heimelijke domein. Gelijktijdig met het advies van de commissie, besloot de Korpsleiding om het huidige team WOD af te bouwen. Uiteindelijk is in februari 2023 daadwerkelijk met de afbouw en reorganisatie van het team WOD gestart.
De rapportage is zeker aan te raden voor elke professioneel die zich bezig houdt met het proces van cold cases en vermiste personen.
Het rapport is hier te downloaden.
--------------------------------------------------------------------------------------
Voor cold case onderzoeken is ook een methode gebruikt voor het 'stelselmatig informatie inwinnen' bij verdachten. De methode, beter bekend als een infiltratietraject, staat bekend onder "Werken onder dekmantel". Een recente zaak waar de rechter zich over heeft uitgelaten over de methode is de Zaak Dillenburg. Van Dillenburg verdween op 3 januari 2002 spoorloos. Er waren aanwijzingen dat hij het slachtoffer was geworden van een ripdeal, maar meerdere politieonderzoeken leverden in de jaren daarna niets op. In 2017 kwamen de twee verdachten in beeld. In een zogenoemd Werken Onder Dekmantel-traject (WOD-traject) werden meerdere undercoveragenten ingezet om duidelijkheid te krijgen over de rol van de twee mannen bij de verdwijning van het slachtoffer. Medio 2021 zette de rechtspraak de zogenaamde "Mr. Big-methode" verder op de kaart. In de uitspraak mocht de bekentenis die een van hen aflegde tegen twee undercoveragenten niet worden gebruikt als bewijs. De rechtbank kon de rechtmatigheid van zijn verklaringen onvoldoende beoordelen. In november 2021 informeerde minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) de Tweede Kamer over de openbare conclusies van het rapport van de commissie Brouwer. Deze commissie heeft de afgelopen maanden onderzoek gedaan naar de werkwijze van het team Werken Onder Dekmantel (WOD) van de Landelijke Eenheid van de politie.
In de media was de Landelijke Eenheid, waar de WOD onder valt, in zwaar weer terecht gekomen. De minister stuurde op 27 juli 2022 een brief naar de Tweede Kamer over de voortgang. Duidelijk was dat ingegrepen moest worden. Bij de aanstelling van de nieuwe politiechef Oscar Dros van de Landelijke Eenheid (LE) heeft de korpschef hem gevraagd de situatie en implementaties van de maatregelen bij het WOD van de LE nauwkeuring te volgen. Na overleg en in samenspraak met direct betrokkenen heeft de politiechef van de LE moeten constateren dat de knelpunten en onderliggende oorzaken van de problemen bij het WOD van de LE niet zijn op te lossen met een doorzetting van de huidige koers. De ingezette verbetermaatregelen, hoe nuttig en noodzakelijk deze ook zijn, bieden niet voldoende houvast voor een toekomstbestendige en professionele organisatie. Daarom heeft de korpschef de minister van Justitie en Veiligheid bericht dat hij in samenspraak met de politiechef van de LE het besluit neemt om op de korte termijn de huidige organisatie en werkwijze van het team WOD te wijzigen. Hierbij zal gekozen worden voor een herontwerp van het stelsel en de organisatie, in plaats van het aanpassen of hervormen van de bestaande situatie. Gegeven de urgentie zal snel een begin worden gemaakt met deze omvorming.
Deze beslissing onderschrijft de minister, vooruitlopend op het rapport van de commissie Waarborgen Werken Onder Dekmantel onder voorzitterschap mevrouw Sorgdrager. Deze commissie is ingesteld na het onderzoek van de commissie Brouwer naar de suïcide van een infiltrant bij de WOD-organisatie.
Bekijk hier de aanbiedingsbrief van de minister
Bekijk de uitspraak van de rechtbank in de zaak Dillenburg
Bekijk de toelichting op de uitspraak in de zaak Dillenburg
Bekijk hier de kamerbrief naar aanleiding onderzoek Commissie Brouwer
Bekijk hier de bijlage onderzoek Commissie Brouwer
