Wetenschap: Publicatie "De toepassing van genetische genealogie in Nederland". Auteur komt ook met boek in 2023.

Lennart Boot is werkzaam binnen de Teldersstichting en heeft recent een beroepsproduct opgeleverd onder de titel "De toepassing van genetische genealogie in Nederland". Volgens Boot heeft de afgelopen drie jaar een revolutie plaatsgevonden op het gebied van forensisch DNA-onderzoek. In de Verenigde Staten, Zweden en Canada hebben opsporingsautoriteiten tientallen onopgeloste moord- en zedenzaken (cold cases) weten op te helderen dankzij stamboomonderzoek op basis van DNA. Deze opsporingsmethode, die voluit forensische genetische genealogie (FGG) wordt genoemd, maakt gebruikt van commerciële DNA-databanken. Nederland kent een kleine 1.800 cold cases. Meer dan bij reguliere moordzaken, worden cold cases alsnog opgelost dankzij een DNA-spoor. Daarnaast behoort Nederland tot de wereldtop als het gaat om forensisch DNA-onderzoek.  FGG is een controversiële opsporingsmethode, maar kan zonder twijfel van waarde zijn hier in Nederland. 

Het onderzoek naar de toepasbaarheid van FGG in Nederland heeft geleid tot een ethisch-juridisch kader waarbinnen de politie, NFI en OM te werk kunnen gaan. De resultaten en aanbevelingen zullen in dit rapport geconcretiseerd worden, zodat de ketenpartners hier actief mee aan de slag kunnen gaan. Dit product is drieledig: de taakstellingen van de politie, een ethisch-juridisch handvest en een aantal politieke agendapunten die van belang zijn bij de toepassing van FGG en het opnieuw onder de aandacht brengen van cold cases. Verder bestaat dit verslag uit een infographic over Nederlandse cold cases, de taakstellingen van de politie, een actorenanalyse en een risicoanalyse met betrekking tot FGG. Een actorenanalyse geeft inzicht in de ketenpartners en hun taak daarin. Een risicoanalyse is van belang om de risico’s tijdens het proces in kaart te brengen en hoe men daar op kan acteren.  Deze maatregelen zijn opgesteld in een best practices lijst: 

1. DNA-monster wordt aan de verkeerde persoon gekoppeld
De kans dat dit misgaat is erg klein. Het NFI voert meerdere checks uit om met zekerheid vast te stellen van wie het DNA behoort. 

2. Privacygevoelige gegevens komen op straat te liggen.
In Zweden en Australië kwam men tot de conclusie dat een privacygevoelige opsporingsmethode altijd onderhevig moet zijn aan effectiviteitsbeoordeling. Dit heeft geresulteerd in een checklist die de ketenpartners (met name de politie) tijdens het proces kunnen gebruiken om de veiligheid, privacy en betrouwbaarheid te waarborgen. De punten die het meest in het oog springen zijn:

• Ontwikkelingen in het beleid nauwgezet volgen.
• Uitvoeren van een privacy impact assessment (PIA)
• Uitvoeren van een Vendor assessment (letterlijk: leveranciersbeoordeling)
• Juridisch laten adviseren door een (extern) adviesorgaan, zoals de AP

3. Genealogisch onderzoek loopt vast.
Een simpele oplossing om vast te stellen of de onderzoekers in de juiste stamboom aan het zoeken zijn, is een vrijwillige DNA-test bij een verwant. Dit is vrij gebruikelijk bij FGG en over het algemeen zijn mensen bereid de politie te helpen in dit soort gevallen.

4. GEDmatch verstrekt foute gegevens.
Net als bij 1 is de kans klein dat er een menselijke fout plaatsvindt bij het DNA-onderzoek. Uiteindelijk zal in de loop van het (stamboom)onderzoek de fout aan het licht komen als blijkt dat het DNA niet matcht. 

5. DNA is ‘opgebruikt’.
Hier valt in feite niet zoveel aan te doen. Er is binnen de politie en het NFI wel sprake van een soort ‘doelbewust uitstelgedrag’. Dat wil zeggen dat men bewust geen DNA-onderzoek doet met de minimale hoeveelheden, omdat men gokt op betere technieken in de toekomst. 

6. Een verdachte wil niet meewerken aan een DNA-test.
Een verdachte die schuldbewust is, zal hier zeker voor kiezen. Heimelijk DNA afnemen mag onder zwaarwegende omstandigheden. Als de autoriteiten kunnen aantonen dat het genealogisch onderzoek een verdachte in een moordzaak heeft opgeleverd dan zal er sprake zijn van zwaarwegende omstandigheden en kan men ondanks weigering van de verdachte zijn DNA afnemen.

7. Publieke opinie is tegen
Alles valt of staat met goede voorlichting en transparantie. Burgers mogen kritische vragen stellen en het is aan de politiek om duidelijk te creëren wat deze opsporingsmethode behelst en waarom deze nodig is. Dit  kan door middel van een overheidscampagne. 

8. Kenniskloof speelt parten
Wat voor de burger geldt, geldt ook voor de mensen die moeten werken met FGG. Onderzoek toont aan dat DNA niet altijd juist geïnterpreteerd wordt door bijvoorbeeld rechters, waardoor strafvervolging uitblijft. Een cursus of campagne gestuurd vanuit de overheid moet ervoor zorgen dat politie, rechters, advocaten etc. op de hoogte zijn van FGG. 

9. Samenwerking ketenpartners loopt stroef
Voorkomen dat de samenwerking spaak loopt, is het helder definiëren van een gezamenlijk plan en doel. Afspreken hoort men na te komen. 

10. Richtlijnen worden overschreden
Dit schaadt het vertrouwen van zowel de burger als de ketenpartners. Daarom moeten er strenge sancties komen te staan bij het niet naleven van de gemaakte afspraken.

Het beroepsproduct is direct op te vragen via de Linkedinpagina van Lennart Boot. Inmiddels is Boot in de voorbereiding van een nieuw boek onder de titel "Cold Case: Een begrip ontrafeld". Het boek zal naar verwachting april 2023 verschijnen. 

Bekijk het Linkedinprofiel
Bekijk de website van de uitgeverij
Bekijk de aankondiging van boekpublicatie