Landelijk Expertisecentrum Persoonsvermissingen: Structuur aanbrengen in de DNA-databank. Iemand moet Heulmeisje missen.
Het Landelijk Expertisecentrum Persoonsvermissingen (LOEP) wordt als een "nieuw" team in oprichting gepresenteerd. Het is een onderdeel van de afdeling Netwerk van Expertiseteams (NXT) van de Dienst Specialistische Operaties (DSO) van de Landelijke Eenheid. Nieuw personeel stroomt in, waarbij aandacht is voor netwerk-coördinatie en communicatie. Het LOEP wordt anno 2023 beschreven als een ondersteunend landelijke dienst van het primaire opsporingsproces naar vermiste personen. Het LOEP geeft advies in complexe vermissingszaken. Daarnaast voert het LOEP landelijke projecten ter verbetering van de opsporing naar vermiste personen uit en verricht het (internationaal) relatie- en netwerkbeheer. Het centrum bestaat uit netwerkcoördinatoren en operationeel ondersteunende medewerkers en staat onder leiding van de Landelijk Coördinator Persoonsvermissingen. Binnen het team is ook aandacht voor educatie rond de werking van kind alerteringen. Ook wordt nog verder geïnvesteerd in informatiepagina's t.b.v. het publiek en achterblijvers en ondersteunt het team bij interne kennispagina’s over de inzet van kind alertering zoals Agora, Blueportaal, Bluethema en Kompol. Het LOEP wil meer gaan betekenen via social media en websites.
De grondslag voor het LOEP is ook deels terug te vinden in het voorstel van wet tot regeling van zoekmiddelen bij urgente persoonsvermissingen. De wet- en regelgeving rond vermiste personen houdt de politiek, justitie en politie maar zeker achterblijvers en nabestaanden in cold cases al jaren bezig. In de tekst van het wetsvoorstel staat dat: "met de voorgestelde vormgeving van de bevoegdheden en de gezagsverhoudingen nauw aangesloten dient te worden bij de feitelijke verhoudingen. Binnen de verschillende regionale eenheden van de nationale politie en binnen de verschillende regionale arrondissementsparketten van het OM zijn verschillende beleidslijnen en beleidsnotities in omloop die zullen worden aangepast aan de nieuwe wettelijke kaders. Wanneer deze wet van kracht wordt, zal iedere vermissing die ter kennis komt van de politie, worden behandeld conform één landelijke werkwijze. Deze werkwijze kent één landelijk uitvraagprotocol, één landelijk model voor de bepaling van de urgentie en een eenduidige landelijke rolverdeling bij politie en Openbaar Ministerie."
Het LOEP moet daar dus verder invulling aan gaan geven. Reeds in 2014 werd via het WODC / Landelijke Werkgroep Vermiste Personen al bekend dat de wetgeving in een aantal gevallen het optreden bij vermissingen belemmert (Hofman e.a., Eindrapport Landelijke Werkgroep Vermiste Personen, Alphen aan de Rijn (Politie & OM), 2011). In die gevallen zou dit volgens de Werkgroep tot ernstige beperkingen om urgent vermiste persoon te kunnen traceren. De Werkgroep dacht voor opsporing van vermiste personen in bepaalde categorieën vermissingen aan de inzet van bijzondere opsporingsbevoegdheden (bob-middelen). Het onderzoek richtte zich op het in kaart brengen van de juridische knelpunten bij het uitoefenen van de bevoegdheden om vermiste personen te kunnen traceren en het onderzoeken van de juridische mogelijkheden om die knelpunten op te lossen. Het werkproces bij (cold case) vermissingen is een punt van constante aandacht. Een positieve bijkomstigheid (en wellicht redding voor het trage beleid en wetgevingsproces) is natuurlijk de enorme snelle ontwikkeling van de mogelijkheden in DNA-technieken en -methoden, zoals het verwantschapsonderzoek.
Het LOEP is echter niet geheel "nieuw" en komt in 2018 al in beeld bij een onderzoek naar de anonieme oorlogsslachtoffers die liggen begraven op het Nationaal Ereveld Loenen. In een uiterste poging ‘de 100 van Loenen’ hun naam terug te geven werkten het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), de Bergings- en Identificatiedienst Koninklijke Landmacht (BIDKL) en het Landelijk Expertisecentrum Persoonsvermissingen (LOEP) sinds 2018 samen om dit tot een goed einde te brengen.
Het LOEP komt steeds meer in de media. Zo wordt aandacht besteed aan de zwarte bladzijde in de Zeeuwse geschiedenis: de Watersnoodramp van 1953. Een zware noordwesterstorm in combinatie met springtij en doorgebroken dijken zorgden ervoor dat grote delen van Zuidwest-Nederland overstroomden. 1836 mensen zijn verdronken, meer dan honderd slachtoffers zijn nog altijd niet geïdentificeerd. De ramp vond in 2023 dan ook zeventig jaar geleden plaats. Op Schouwen-Duiveland zijn 31 graven van onbekende slachtoffers geopend om stukjes bot en tanden veilig te stellen voor het identificatieonderzoek. De zaken komen via het Landelijk Expertisecentrum Persoonsvermissingen (LOEP) van de politie bij het NFI binnen. Daar heeft het DNA-lab van de stoffelijke resten van de 31 slachtoffers, 29 DNA-profielen kunnen maken. Tegelijkertijd werd ook wangslijm van familieleden van vermisten als referentiemateriaal ingestuurd naar het NFI. Om een onbekende dode te identificeren, is het DNA van familieleden nodig. Op die manier is dan de koppeling te maken met een vermist persoon. Na de exhumaties heeft de politie de familie van de slachtoffers van de ramp daarom opgeroepen om hun DNA te laten afnemen voor opname in de databank Vermiste Personen. Een belangrijke stap in een poging om hun vermiste dierbare ooit weer thuis te brengen.
De meest recente media-aandacht kreeg het LOEP via een artikel in de Telegraaf in februari 2023. Het artikel begint met de omschrijving dat het LOEP via DNA probeert identiteiten van naamloos begraven personen te achterhalen. In Nederland zouden nog zo'n 300 mensen begraven liggen in een graf zonder naam. Het LOEP wil voor de nabestaanden dit aantal decimeren. Gesteld wordt dat iedereen recht heeft op een naam. In samenwerking met het NFI wordt het DNA van de opgegraven lichamen onderzocht. Een van de belangrijkste bronnen is de databank voor vermiste personen. Ook is nauw contact met Interpol, die werken met de I-Familia.
Binnen Defensie is ook een afdeling actief rond vermiste personen en niet geïdentificeerde lichamen. De Bergings- en Identificatiedienst Koninklijke Landmacht (BIDKL) bestaat sinds 1945 en is verantwoordelijk voor het opsporen, bergen en identificeren van slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Het gaat zowel om militairen als burgers.
Internationaal bezien huisvest Nederland het International Commission of Missing Persons (ICMP). Deze organisatie werkt samen met regeringen, maatschappelijke organisaties, justitiële instellingen, internationale organisaties en andere partijen over de hele wereld om het probleem aan te pakken van mensen die vermist zijn als gevolg van gewapende conflicten, mensenrechtenschendingen, rampen, georganiseerde misdaad, irreguliere migratie en andere oorzaken. Als enige internationale organisatie die exclusief is belast met het aanpakken van deze kwestie, is ICMP actief betrokken bij het ontwikkelen van instellingen en capaciteit van het maatschappelijk middenveld, het bevorderen van wetgeving, het bevorderen van sociale en politieke belangenbehartiging en het ontwikkelen en leveren van technische expertise om de vermisten op te sporen en te identificeren. ICMP werkt samen met regeringen om hun institutionele capaciteit te ontwikkelen om het probleem van vermiste personen efficiënt en onpartijdig aan te pakken. ICMP helpt regeringen bij het ontwikkelen van wetgeving om de rechten van families van vermisten te beschermen en het werkt samen met maatschappelijke organisaties om hen in staat te stellen op te komen voor hun rechten. ICMP helpt het proces van gerechtigheid door ervoor te zorgen dat regeringen zich houden aan een op de rechtsstaat gebaseerde aanpak bij het onderzoeken van verdwijningen en het levert bewijs in strafprocessen. ICMP helpt regeringen rechtstreeks met veldwerk. Het is betrokken geweest bij het opgraven van meer dan 3.000 massagraven en heeft een voortrekkersrol gespeeld bij de toepassing van geavanceerde forensische technieken om vermiste personen te lokaliseren en terug te vinden.
ICMP onderhoudt een uniek, gespecialiseerd Online Inquiry Center (OIC) en Integrated Data Management System (iDMS) dat alle gegevens met betrekking tot het vermiste personenproces beheert. Het exploiteert 's werelds toonaangevende DNA-identificatiefaciliteit voor mensen. Tot op heden zijn meer dan 20.000 vermiste personen van over de hele wereld geïdentificeerd met behulp van DNA met de hulp van ICMP. ICMP biedt ook training- en onderwijsprogramma's aan een breed scala aan personen, waaronder overheidsinstanties, openbare aanklagers en rechters, ngo's, families van vermisten en forensisch personeel.
Op Nederlands grondgebied is de huidige primaire taak van het LOEP om de DNA-databank verder op orde te brengen. Tot op heden blijkt er geen gevalideerde informatie te zijn hoeveel onbekende doden er precies zijn en wat er precies aan DNA zit in de databank van familieleden. Het LOEP probeert hier structuur in te krijgen en om te weten te komen hoeveel onbekende doden er daadwerkelijk zijn.
Een bijzondere zaak in Nederland is de zaak van het Heulmeisje. TVUtrecht besteedde vorig jaar nog aandacht aan de zaak, waaruit bleek dat het Openbaar Ministerie geen prioriteit gaf aan het onderzoek naar de identiteit. Tot op heden is het lichaam nog niet gekoppeld aan een identiteit en is verwantschapsonderzoek / forensisch genetische genealogie nog niet toegepast. Iemand moet toch het Heulmeisje missen en de forensische DNA-technieken kunnen op korte termijn voor een oplossing zorgen. Wat zal de sturende rol zijn van het Landelijk Expertisecentrum Persoonsvermissingen?
Geeft het expertisecentrum nog het ultieme dringende advies aan het departement Justitie en Veiligheid alsmede Buitenlandse Zaken en het Openbaar Ministerie om dit soort langlopende zaken, zoals het Heulmeisje, toch eens met internationale hulp op te lossen?
"Het kan, maar het gebeurt niet".
Inmiddels is een petitie gestart rond het Heulmeisje.
Bekijk de petitie
Bekijk bericht over de 100 van Loenen
Bekijk bericht over Watersnoodramp
Bekijk communicatieproces
Bekijk internetconsultatie Wet zoekmiddelen urgente persoonsvermissingen
Bekijk WODC publications
Lees mediabericht Telegraaf over LOEP
Bekijk Interpol I-Familia
Bekijk NFI DNA-databank vermiste personen
Bekijk website defensie Tweede Wereldoorlog
Bekijk website ICMP
Bekijk dossier Heulmeisje
