Podcast: Openbaar Ministerie en politie over "hoe". Maar dan rest 7 Gouden W's: normen, kwaliteitssysteem, audits- en het toezicht.
Elke vorm van aandacht bij cold cases en vermiste personen heeft een meerwaarde. Sommige cold cases en vermiste personen halen meer het nieuws dan anderen. Het Openbaar Ministerie heeft een podcast online gezet over de zaak van Germa van den Boom, een slopende zaak voor nabestaanden en alle betrokken onderzoekers. In deze podcast van het Openbaar Ministerie is te horen "hoe" in de zaak van Germa van den Boom de afgelopen drie maanden een nieuwe stroom aan informatie op gang is gekomen. "Hoe" het cold case team van de politie en het Openbaar Ministerie al die tips afhandelen én of ze na 38 jaar eindelijk in de buurt van een oplossing komen. Het verhaal van een 19-jarige vrouw die in 1984 een weekend alleen thuis was en spoorloos is verdwenen. Ze was 19 jaar en voor het eerst een weekendje alleen thuis in het Brabantse Nieuwendijk. Na een avondje stappen is er nooit meer iets van Germa van den Boom vernomen. De Peter R. de Vries Foundation doet nu, 38 jaar later, nog een ultieme poging om informatie over de verdwijning te verkrijgen. De Foundation stelt een beloning van 250.000 euro beschikbaar voor degene die een tip geeft die leidt tot het terugvinden van Germa van den Boom.
Toch zijn er kritische kanttekeningen te plaatsen bij de podcast. Niet over de makers van de podcast of de hardwerkende werkvloer. Op hun manier laten zij zien "hoe" het cold caseteam en de Foundation te werk gaan. Het zijn niet het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie die het tipgeld van 250.000 euro beschikbaar stellen, maar de Peter R. de Vries Foundation. Het is uit donaties van de maatschappij, wat aangeeft dat de maatschappij wil dat we cold cases en vermiste personen oplossen. Eigenlijk een taak van de centrale overheid. Het is een geweldig initiatief van de nabestaanden van misdaadverslaggever Peter R. de Vries. Zonder de Foundation was er niet zoveel aandacht voor bepaalde cold cases en vermiste personen. Het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie beschikken simpelweg niet over zulke budgetten.
De kritische kanttekening op de podcast is dat de "hoe"-vraag niet volledig wordt beantwoord, maar slechts een klein deel. In de podcast wordt uitgelegd dat het dossier bestaat uit vele archiefdozen, het is gedigitaliseerd en het daarmee doorzoekbaar is en dat van de 200 tips er nog 20 tips op de muur hangen die nog uitgelopen worden. Tips die nagenoeg allemaal binnen zijn gekomen via de Foundation. Voor de "hoe"- vraag blijven in de podcast elementaire vragen liggen, ook voor de minimaal 1700 andere cold cases en vermiste personen. De organisatie van het cold caseteam binnen de eenheid van de Nationale Politie en het Openbaar Ministerie bij de aanpak van cold cases blijft achterwege. Hoeveel cold casespecialisten werken aan de zaak? Wat is het opleidingsniveau van de cold casespecialisten? Werkt de Officier van Justitie fulltime aan de vele cold cases en vermiste personen of is het "slechts" een portefeuille? Welk budget is vrijgemaakt voor de cold case? Hoe staat het met de stukken van overtuiging en forensisch onderzoek? Zoveel vragen over de organisatie achter de aanpak van de onopgeloste zaak.
Het is bekend dat de minister van Justitie en Veiligheid geen extra mensen, middelen en geld beschikbaar stelt voor de aanpak van cold cases en vermiste personen. Sterker nog, de politie kampt met een groot tekort aan rechercheurs, zo meldt misdaadjournalist Mick van Wely. De uitstroom is veel groter dan de instroom. De Nationale Politie onderzoekt de mogelijkheid om een afzonderlijke recherche-opleiding te ontwikkelen. Een geheel nieuwe opleiding die dan naast de reguliere politieopleiding komt te staan, aldus landelijk portefeuillehouder Generieke Opsporing Fred Westerbeke. Ook de capaciteit bij de cold caseteams staat hiermee onder druk, wat ten koste gaat van de kwaliteit van de werkzaamheden.
Het WODC, het wetenschappelijke bureau van het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft al jaren geen aandacht besteed aan de aanpak, net zo min de Inspectie Justitie en Veiligheid toezicht houdt op de uitvoering van de aanpak van cold cases en vermiste personen. Ondanks het feit dat de aanpak van cold cases en vermiste personen een van de meest ingewikkelde beleidsprocessen is, volgens datzelfde ministerie van Justitie en Veiligheid.
Voor de "hoe"-vraag is ook belangrijk om te weten wat de uitkomsten zijn van de rest van de (voor justitie en politie zo bekende) 7 Gouden W's. Uit de podcast wordt de "hoe"-vraag niet duidelijker. Ook de "wat"-, "waar"-, "wanneer"-, "waarmee"- en "waarom"-vraag komen niet aan bod. Op geen enkele wijze wordt bijvoorbeeld aan de hand van de 7 Gouden W's de organisatie van het cold caseteam beschreven. De podcast laat enkel weten dat tips die binnenkomen via de Foundation worden nagelopen, er een archief is en dat er kennelijk een systeem op een bord is wie welke tip uitloopt.
Het is voor de toekomst van de aanpak van cold cases en vermiste personen ook belangrijk om transparant te maken hoe de feitelijke organisatie van de cold caseteams in de eenheden van de Nationale Politie is geregeld. Theoretisch gezien spreken we over "voorzieningen", zoals dit is geregeld in het herinrichtingsplan van de Nationale Politie. Cold caseteams kennen we in Nederland eigenlijk niet en zijn niet geborgd in wet- en regelgeving. Het maakt onderdeel uit van de generieke opsporing die zo verschrikkelijk onder druk staat door tekorten aan rechercheurs. Tactisch onderzoek voor de minimaal 1700 cold cases is dan ook een utopie en is slechts weggelegd voor de zaken die onder mediadruk staan.
Niemand heeft zicht op de antwoorden van de 7 Gouden W's als het gaat om de activiteiten van het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie. Het ontbreekt ook aan zichtbaar leiderschap, iemand die zegt: "Tot hier en niet verder. We gaan nu echt aan de slag met de aanpak van cold cases en vermiste personen." Ook de minister van Justitie en Veiligheid is een onzichtbare leider in dit proces, legt geen verantwoording af en pakt zeker niet de verantwoordelijkheid. Justitie en politie moeten het doen met de mensen, middelen en geld dat er nu is.
Jaarplannen en -verslagen van het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie vermelden minimale informatie over het (uitvoerings)beleid van de aanpak van cold cases en vermiste personen. Normen ontbreken en die zijn juist nodig om de kwaliteit te meten en te waarborgen. De organisatie van de aanpak van cold cases en vermiste personen is mistig, terwijl transparantie zeker voor nabestaanden en andere betrokkenen bij cold cases en vermiste personen nodig is voor het vertrouwen van de uitvoering van de aanpak van cold cases en vermiste personen. Een transparant en daadkrachtig beleid verhoogt de kans op waarheidsvinding.
De rijksoverheid heeft de mond vol van kwaliteitsverbetering van processen. De overheid legt graag normen en kwaliteitseisen bij anderen, maar past dit niet toe op het eigen beleid voor de aanpak van cold cases en vermiste personen. Met de Auditdienst Rijk beschikt de rijksoverheid over een eigen interne auditdienst voor beheersmatig onderzoek. Ook heeft de Rijksoverheid een eigen inspectiedienst die zich bezig zou moeten houden met de aanpak van cold cases en vermiste personen: de Inspectie Justitie en Veiligheid. Geen van deze gremia kent een actieve rol rond de aanpak van cold cases en vermiste personen.
Daarnaast kan de overheid, en daarmee justitie en politie, een beroep doen op de beginselen van bijvoorbeeld ISO-9000. De ISO 9000-serie zijn standaarden van het ISO-instituut die vastleggen hoe een organisatie haar kwaliteit kan waarborgen. Wanneer een organisatie zoals het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie bij de aanpak van cold cases en vermiste personen volgens de ISO 9000-normen werken, kunnen zij aantonen dat de uitgevoerde activiteiten bij de aanpak van cold cases en vermiste personen van een (zeer) hoge kwaliteit zijn. Bij een gecertificeerde organisatie cold caseorganisatie wordt periodiek een audit uitgevoerd om vast te stellen of het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie inderdaad nog aan de eisen voor de aanpak van cold cases en vermiste personen voldoet. Tot de standaarden behoren de grondbeginselen, eisen en definities van de Kwaliteitsmanagementsystemen en richtlijnen voor prestatieverbeteringen en het uitvoeren van kwaliteits- en/of milieumanagementsysteemaudits.
Voor nu is het twijfelachtig of de aanpak van cold cases en vermiste personen voldoet aan bijvoorbeeld de ISO-normen. Sterker nog, het is zeer aannemelijk dat voor de aanpak van cold cases en vermiste personen geen procesbeschrijvingen of normen zijn beschreven. Het ziet er naar uit dat elke eenheid en elk arrondissement zelf invulling geeft aan de aanpak van cold cases en vermiste personen.
Niet alleen de activiteiten van het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie dienen genormeerd en geaudit te worden, ook het ministerie zal zelfkritisch moeten zijn voor de eigen rol in de aanpak van cold cases en vermiste personen. Behoudens enkele hoogwaardige empirische en wetenschappelijke bijdragen over de aanpak van cold cases en vermiste personen door onderzoeksbureaus en universiteiten, heeft de centrale overheid zelf, vertegenwoordigd door het ministerie, het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie, zelf weinig tot niets gedaan aan zelfreflectie.
Tot op heden is bijvoorbeeld niet bekend:
- hoe het departement, het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie uitvoering moeten geven aan normen en kwaliteitseisen bij de aanpak van cold cases en vermiste personen
- wat nu precies de normen en kwaliteitseisen zijn voor de aanpak van cold cases en vermiste personen
- waar de normen en kwaliteitseisen voor de aanpak van cold cases en vermiste personen terug zijn te vinden in wet- en regelgeving
- wat het departement, het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie nodig hebben aan mensen, middelen en geld om te voldoen aan de normen en kwaliteitseisen voor de aanpak van cold cases en vermiste personen
- wanneer het departement, het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie moeten voldoen aan de normen en kwaliteitseisen voor de aanpak van cold cases en vermiste personen
- waarom het departement, het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie moeten voldoen aan de normen en kwaliteitseisen voor de aanpak van cold cases en vermiste personen.
De podcast is van een enorm belang voor de aandacht van Germa van den Boom en de nabestaanden. Aan de andere kant is de podcast ook tekenend voor het niet transparante deel van de aanpak van cold cases en vermiste personen: normen en kwaliteitseisen ten behoeven van geld, mensen en middelen.
Een stelling die gerust geponeerd kan worden: de (sub)top van het ministerie van Justitie en Veiligheid, het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie laten niet een realistisch beeld zien van de aanpak van cold cases en vermiste personen. Het kan en moet beter. Te beginnen bij toezicht en audits. Het wordt tijd dat het kabinet aan de slag gaat met de Wet verplichte aanpak cold cases en vermiste personen en dit ter goedkeuring voorlegt aan de Tweede en Eerste Kamer.
De kwaliteitsverbetering en schaalvergroting rond de aanpak van cold cases en vermiste personen bieden Openbaar Ministerie en de Nationale Politie meer mogelijkheden om nog meer podcasts te maken over onopgeloste zaken.
Bekijk mediabericht
Beluister podcast
Bekijk mediabericht over rechercheproblematiek
Bekijk concept wettekst Wet verplichte aanpak cold cases en vermiste personen
Foto: Twitter @vincentveenman