Duitse aanpak cold cases en vermiste personen daadkrachtig. Software. Kwaliteitseisen. Nu in ban van 24 jaar oude kindermoord.

De Duitse justitie en politie zoeken in volle overtuiging de media en publiceren met grote regelmaat over de centrale organisatie van de aanpak van cold cases en vermiste personen. Ook brengen justitie en politie actualiteiten rond lopende onderzoeken. Men is er van overtuigd, net als de bijvoorbeeld Amerikanen, Fransen en tal van andere landen dat een centraal gecoördineerde aanpak nodig is. Zo kent het gebied Nordrhein-Westfalen (NRW), net over de grens met Nederland, zo'n 1.200 onopgeloste moorden en nog 660 te openen zaken. "We willen deze zaken samen met de cold caserechercheurs van de districtspolitie ophelderen", legt het hoofd van de Landes Kriminal Amt (LKA)-profiler Andreas Müller uit. Hij en zijn collega's werken samen met tal van experts. Het team bestaat uit LKA-profilers, lijkschouwers en forensisch psychiaters. De zaken zijn oud en dateren zelfs uit de jaren '70. De technologie is geëvolueerd – sporen kunnen vervolgens aanwijzingen geven voor de misdaad, het motief en niet in de laatste plaats de dader. 

Een nieuw casemanagementsysteem en de integratie van moderne software voor tekstherkenning maken het mogelijk: tegenwoordig kan alle informatie over een misdrijf digitaal worden vastgelegd en verwerkt. De LKA NRW maakt van de gelegenheid gebruik en slaat sinds begin 2018 onopgeloste moorden centraal op in deze database. Naast de oude zaken registreren ze de huidige moorden en de moorden die als onopgelost zijn afgesloten. 

Cold caserechercheurs en LKA-profilers kunnen hier mogelijke misdaadverbindingen onderzoeken, misdaadsequenties reconstrueren en motieven afleiden. Als er bijvoorbeeld sporen van moord kunnen worden gevonden, is dit een insteek om opsporing en forensisch onderzoek te hervatten. Omdat, in tegenstelling tot doodslag, moord niet verjaard. De cold caseonderzoekers van de districtspolitie hebben de inhoud van de papieren dossiers omgezet in elektronische dossiers en sturen deze door naar de LKA NRW. Op deze manier zorgen ze ervoor dat onderzoekers van toekomstige generaties ook toegang hebben tot de zaakgerelateerde gegevens. 

Het cold casesysteem wordt beheerd door de LKA profilers. Na ontvangst van de "cold cases" beslissen zij welke dossiers bij voorkeur worden behandeld en of ze aan een operationele dossieranalyse worden onderworpen. Prioriteit wordt gegeven aan doodslagdelicten die binnenkort verjaard zullen raken en zaken die nieuwe onderzoeksbenaderingen aan het licht brengen. De nieuw opgerichte Besondere Aufbau Organisation (BAO) Cold Cases wordt bemand door vakkundige enthousiaste (voormalige) rechercheurs. Ook staan zij direct in contact met familieleden van slachtoffers van de betreffende zaken en tipgevers door een laagdrempelige communicatiemodel. 

De werkwijze is al sinds 2018 actief. 

Op het moment houdt op nog geen uur van de Nederlandse grens een kindermoord Duitsland in haar greep. Cold casespecialisten als de BAO profilers en distriktelijke cold caserechercheurs volgen momenteel een spoor dat naar het gebied Recklinghausen leidt, niet ver van Nederland. Rond deze periode in april vindt een massaal DNA-onderzoek plaats onder 200 personen. Achtergrond hiervan zijn getuigenverklaringen over een auto met een kentekenplaat van Recklinghausen, zegt het hoofd van het cold caseteam in Bonn. Eind 2019 had de politie al een groot DNA-onderzoek gedaan met zo'n 2.000 monsters. Maar dat leidde niet naar de dader. 

De elfjarige Claudia Ruf uit Hemmerden werd 24 jaar geleden vermoord. De onderzoekers vertrouwen nu op een nieuwe massale genetische test. Het zou ook nieuwe inzichten kunnen verschaffen in honderden andere moordzaken. In het kleine stadje Grevenbroich in het Rijndistrict Neuss wonen ongeveer 2.500 mensen. En ook al was de moord op de toen elfjarige Claudia Ruf 24 jaar geleden, in de dagen voor kerst vorig jaar leek het alsof het net was gebeurd. Voor de kerk versieren de mannen van de Heimatverein het plein met dennentakken en hangen kerstverlichting op. Het is eigenlijk een normale zaterdag voor Kerstmis als verslaggevers geen camera's hadden opgesteld. Had er maar geen mensenmenigte voor de basisschool gestaan, voornamelijk mannen van middelbare leeftijd met een brief van de politie bij zich. Een uitnodiging voor een DNA-onderzoek. 1.900 mensen werden toen uitgenodigd om hun speekselmonster in te leveren. Mannen tussen 14 en 70 jaar in 1996. 

Hier in Hemmenden wordt voor het eerst in Duitsland een methode toegepast die ook »DNA near misses« mogelijk maakt tot in de derde graad van verwantschap. De rechtsgrondslag is een wijziging van het Wetboek van Strafvordering. Voor onderzoekers betekent dit een nieuwe aanpak. Hoop voor de mensen in Hemmerden. En voor de familieleden van Claudia Ruf? In een video heeft de vader van het meisje voor het eerst sinds de verdwijning van zijn dochter het publiek toegesproken. 

“Het kan niet zo zijn dat iemand zomaar een kind doodt en uiteindelijk een gezin vernietigt. Het gaat voor mij niet om wraak, het gaat om gerechtigheid", zei hij in de video die werd uitgezonden door  de Duitse media. Friedhelm Ruf deed een beroep op deelname aan het onderzoek, hij had zekerheid nodig. 

Hij zou er dan waarschijnlijk nog geen einde aan kunnen maken, maar "je wilt natuurlijk weten wat er is gebeurd. Want: Claudia zou vandaag over de 30 zijn, ik ben misschien al opa. En dat is allemaal vernietigd', zei Ruf. Cold caserechercheurs vergezelden hem naar de opname van de oproep op televisie, als morele steun, zei hij. In de jaren na de moord is het contact tussen de politie en Friedhelm Ruf nooit verbroken. De rechercheurs spreken van een allerlaatste kans, en die willen ze benutten. Ondanks de grote inspanning, ondanks het werk dat zo'n zaak met zich meebrengt, maakt deze nieuwe kans ook nieuwe krachten los. Dit is voelbaar voor alle betrokkenen, vooral voor de politieagenten, degenen die nieuw zijn in de zaak en natuurlijk nog meer voor degenen die al jaren in de greep zijn van de dood van het meisje. 

Andreas Müller, hoofd van de operationele casusanalyse bij de recherche, en zijn team hebben de moordzaak opnieuw beoordeeld, geanalyseerd en onderzocht en kwamen uiteindelijk tot de conclusie dat de nieuwe juridische en technische mogelijkheden de kosten van een massaal genetisch onderzoek rechtvaardigen. Müller is een nuchtere analyticus, geduldig, gewetensvol, pretentieloos. De talrijke verslaggevers die tegenwoordig over de zaak Claudia Ruf berichtten, hadden er graag een persoonlijk verhaal van gemaakt: Müller, de hardnekkige rechercheur die deze zaak niet heeft losgelaten, de 'hoofdprofiler' van het land op zijn zeer persoonlijke missie, zoiets. Het is logisch om de zaak zo te vertellen, want Müller was een van de politieagenten die in het veld bij Euskirchen was nadat een jogger twee dagen na haar verdwijning het lichaam van de elfjarige Claudia had gevonden . Maar de werkelijkheid is geen misdaadroman. 

Als je met Müller praat over de casus Claudia Ruf en de operationele casusanalyse, dan ligt de focus op methodologie, waarschijnlijkheden en wetenschappelijke benaderingen. Müller ziet zichzelf en zijn negenkoppige team als adviseurs. "Je hebt een bepaalde afstand nodig om dit werk te doen", zegt hij. Het feit dat hij op de verantwoordelijke moordafdeling van de politie van Bonn werkte toen het niet mogelijk was de moordenaar en verkrachter van Claudia Ruf te identificeren, is vandaag niet langer relevant. De tijden waren toen anders. 

Het onderzoek begon met de zoektocht naar Claudia op 11 mei 1996. De elfjarige was rond 18.00 uur niet teruggekeerd van een wandeling met de hond van een buurman. De hond had rond 18.50 uur alleen de weg naar huis gevonden, was radeloos alsof hij was mishandeld, zeggen de onderzoekers. Meer dan 100 politieagenten zochten in Hemmerden in de omliggende velden en in de bossen naar het meisje. Claudia's ouders, buren en vele andere inwoners van Hemmerden deden mee aan de actie, die tot diep in de nacht duurde. Toen de volgende ochtend vroeg nog steeds geen spoor van Claudia was, kwamen de honderden politieagenten erbij. Maar Claudia ontbrak. Uiteindelijk werd op 13 mei het lichaam van het kind ontdekt in een veld bij Euskirchen-Oberwichterich. De verdachte overgoot haar met benzine en stak haar in brand. De omgeving  werd doorzocht op sporen. Ook werd het publiek op de hoogte gehouden van de moordzaak. 

Er was altijd informatie van het publiek. Steeds meer informatie, steeds meer aanwijzingen die de rechercheurs achtervolgden. Ze kleedden een mannequin in de kleding van het meisje ten tijde van de ontvoering. Op het hoofd van de pop was een foto bevestigd. De foto's werden gepubliceerd in de kranten en er hingen posters voor openbare gebouwen, in bussen en treinen. Er verschenen folders in weekbladen, politieagenten renden van huis tot huis en deelden die uit. Voor het eerst is er door de politie een website over de zaak opgezet. In juli 1997 werd de zaak gepresenteerd in »Aktenzeichen xy... onopgelost«. Er waren meer aanwijzingen en uiteindelijk telde het dossier "Claudia Ruf" 140.000 pagina's in 96 mappen. Je kwam niet verder, de zaak werd koud. Een "cold case" die geen enkele onderzoeksbenadering meer bood. 

En toch ging het onderzoek door. "Door de jaren heen hebben we altijd geprobeerd de locatie van de sporen verder te verbeteren. Uiteindelijk zijn we daarin geslaagd in 2008 toen we voor het eerst DNA vonden dat relevant was voor de misdaad op Claudia's lichaam', zegt Reinhold Jordan, hoofd van het cold caseteam in Bonn. Bij 350 personen van wie de naam in de dossiers voorkomt, werd gevraagd een speekselmonster af te nemen. Maar er was geen treffer. Negen jaar later werden alle mensen die in het grotere gebied van Euskirchen en Grevenbroich woonden en die waren geïdentificeerd als zedendelinquenten, opnieuw gecontroleerd via een DNA-onderzoeksbeslissing. Het waren ongeveer 120 mensen die een speekselmonster afgaven, maar ook deze test was negatief."

"Nu, door verdere verfijnde methoden in DNA-testen, zijn we erin geslaagd om te streven naar een nieuwe DNA-seriestudie. We zijn nu op zoek naar een lokale dader in de regio Grevenbroich-Hemmerden", zegt Jordan. Omdat hij en de specialisten in de operationele casusanalyse rond Andreas Müller er zeker van zijn dat de dader uit Hemmerden komt of een sterke band met de plaats had. “Het is denkbaar dat Claudia de dader tijdens de wandeling is tegengekomen, zijn huis is gepasseerd en de dader haar misschien heeft gelokt met iets lekkers voor de hond. Misschien heeft de dader haar diezelfde avond naar een kamer in de buurt gebracht en daar vermoord', zei Jordan. 

"Vervolgens moeten we testkenmerken definiëren, die in dit geval gebaseerd zijn op de resultaten en nieuwe bevindingen van de operationele casusanalyse van de Nationale Recherche. Dat kan bijvoorbeeld betrekking hebben op het geslacht van de dader of de leeftijd of een lokale band met de plaats delict of 'anders'', zegt senior officier van justitie Carola Guddat. Door middel van een sleepnetonderzoek op basis van het Wetboek van Strafvordering worden met behulp van gegevens van verschillende instanties de te controleren personen bepaald. Vervolgens worden ze uitgenodigd om een ​​speekselmonster af te geven. De DNA-monsters worden vergeleken met de sporen die in beslag zijn genomen. 

"Het is nu zo dat mannelijk DNA uit Claudia's lichaam kon worden geïsoleerd. Forensisch gezien kan dit DNA als relevant voor de misdaad worden geclassificeerd', zegt DNA-expert Dirk Porstendörfer van het LKA. Door de wijziging van het Wetboek van Strafvordering kan een persoon nu niet alleen direct worden vergeleken met een identiteitsspoor, maar kan nu ook worden vastgesteld "of deze persoon nauw verwant is aan de onbekende tracer", zegt Porstendörfer. 

Voor de "cold case"-eenheid van de LKA is dit niet minder dan een enorme sprong voorwaarts, zegt Andreas Müller. Het principe "Moord verjaart niet" krijgt door deze nieuwe mogelijkheid een geheel nieuwe kracht. De zaak Claudia Ruf is nog maar het begin van een hele reeks zaken waar onderzoeken tot stilstand zijn gekomen en die nu heropend zijn en uiteindelijk opgelost kunnen worden. De eenheid in de LKA is gestart in 2017. Het primaire doel was het opzetten van een database met de onopgeloste moorden uit de jaren 1970 tot en met 2015. Tot nu toe zijn er in deze periode 1.105 onopgeloste moorden geïdentificeerd. Deze zouden moeten worden onderzocht om te bepalen of het de moeite waard is om ze te heropenen, vooral op het gebied van forensische onderzoeksmethoden die nog uitstaan ​​of moderner zijn. De zaken zijn gecategoriseerd op basis van het type beschikbare onderzoeksbenadering en geprioriteerd op basis van kansen op opheldering, vereiste middelen, impact op het publiek en verjaringstermijnen. 

Van de 484 geïdentificeerde »cold cases« uit de periode 1990 tot 2015 (fase 1) zijn er tot nu toe 318 zaken beschikbaar gesteld door de belangrijkste opsporingsdiensten. In nog eens 84 gevallen werd de verstrekking om uiteenlopende redenen geweigerd of was deze niet meer mogelijk omdat het misdrijf inmiddels was opgehelderd. Van deze 318 gevallen zijn er tot nu toe 181 gevallen gecontroleerd op kwaliteit en via de operatieve casusanalyse overgebracht naar de database. 174 gevallen werden gecontroleerd op mogelijke onderzoeksbenaderingen, gecategoriseerd en geprioriteerd. In 89 "cold cases" (51,14 procent) konden onderzoekende en forensische onderzoeksbenaderingen worden geïdentificeerd die zouden kunnen leiden tot opheldering van de voorheen onopgeloste moorden. De moord op Claudia Ruf is slechts een van deze zaken. 

De drukte op de basisschool in Hemmerden was groot. Ongeveer 1.000 mannen die in het analysemodel vallen, hebben hun speekselmonster afgenomen. In totaal zijn nu zo'n 1.300 monsters naar het LKA gestuurd en daar onderzocht. Ongeveer 600 monsters zijn nog in behandeling. Over zijn mannen die sinds 1996 zijn overleden, zijn verhuisd of de uitnodiging niet hebben geaccepteerd. “De mannen die ondanks een uitnodiging niet kwamen opdagen bij de afspraken op de basisschool, krijgen bezoek van  het cold caseteam. Mannen die nu elders in Duitsland of in het buitenland wonen, worden benaderd door de lokale politie of de moordonderzoeksteams en gevraagd om ter plekke een speekselmonster af te staan. Ook gaan we op bezoek bij de nabestaanden”, legt Jordan uit hoe verder te gaan. Dat er nog geen treffer was, is niet ongebruikelijk. In het geval van Claudia Ruf is geduld nodig. 

Eén resultaat is echter al zeker: de politie kreeg de afgelopen weken veel steun van de bevolking, mede dankzij de transparantie en inzet van de agenten. Politieagenten waren op pad in de stad om brochures uit te delen. De LKA heeft een filmpje gemaakt dat mensen precies uitlegt wat er met hun monster gebeurt en bijvoorbeeld duidelijk maakt dat het alleen voor deze zaak wordt gebruikt. Op het kerkplein stond een mobiele bewaker waar mensen in Hemmerden met hun vragen terecht konden. Pers, radio en televisie werden vooraf geïnformeerd en bijgehouden. We weten dat we hier oude wonden aan het heropenen zijn, maar we zouden het niet doen als we niet de kans zouden zien om deze zaak alsnog op te helderen, zeiden ze. En mensen vertrouwden de autoriteiten. 

Zo ontstond een paar dagen voor de actie een initiatief van de Hemmerdense clubs. Hoe motiveren we mensen om de politie te steunen in hun project, vroegen mensen zich af, hoe krijgen we het dan toch voor elkaar om deze misdaad op te lossen? Ze besloten een groot spandoek op te hangen bij de kerk om mensen wakker te schudden, om ze eraan te herinneren dat hier iets vreselijks is gebeurd, iets dat deze plek heeft veranderd. Iets dat niet is opgehelderd, dat niet is verzoend, dat nog in het duister ligt. Er is een kind vermoord. De politie doet opnieuw onderzoek. Er is een kans. 

Op dit moment is het afwachten wat de resultaten zijn van de tests die zijn afgenomen van de 200 personen die zich in april 2023 hebben gemeld. De daadkrachtige aanpak van cold cases en vermiste personen van de Duitse justitie en politie hebben een duidelijkheid en transparantie opgeleverd voor de  Duitse en internationale gemeenschap. 

Het officiële persbericht luidt:

"Hieronder delen we het gezamenlijke persbericht van het parket in Mönchengladbach en de politie in Bonn vanwege lokale referenties: Ongeveer 26 jaar geleden vond er in Grevenbroich-Hemmerden (Rhein-Kreis Neuss) een misdaad plaats die tot op de dag van vandaag niet is vergeten door burgers en politie. Claudia Ruf, die toen elf was, werd op 11 mei 1996 ontvoerd en twee dagen later vermoord teruggevonden in Euskirchen-Oberwichterich, 70 kilometer verderop. Tot nu toe kon geen dader worden geïdentificeerd. Samen met het verantwoordelijke parket in Mönchengladbach zijn moordonderzoekers van verschillende autoriteiten nog steeds actief in de zaak. Nadat een uitgebreide reeks onderzoeken in november en december 2019, waarbij tot nu toe zo'n 2.000 DNA-monsters zijn onderzocht, nog niet heeft geleid tot de identificatie van een verdachte, pakken de rechercheurs nu een van de zogenaamde "voertuigsporen" aan. Een observatie van een getuige vanaf de dag van de ontvoering van Claudia Ruf leidt de rechercheurs naar de omgeving van Recklinghausen. "Ons huidige onderzoek is gebaseerd op verklaringen van getuigen over een auto met een Recklinghausen-kenteken", legt Reinhold Jordan, hoofd van de moordcommissie in Bonn, uit. Hier concentreert de politie zich op in totaal drie fragmenten in de kentekenplaten met de stadscode Recklinghausen (RE). "Onze beoordeling, ondersteund door de profilers van de LKA NRW, volgens welke we uitgaan van een zogenaamde lokale misdaad, is nog steeds geldig", vervolgt Jordan. De cold caserechercheurs zijn nu op zoek naar onderzoeksaanwijzingen die een bestuurder van een auto in verband brengen met de stadscode van Recklinghausen en een relatie tussen deze bestuurder en Grevenbroich-Hemmerden. Dit betekent dat de bestuurder van de auto in mei 1996 hoogstwaarschijnlijk in Hemmerden woonde of op zijn minst een sterke band met Hemmerden had en Claudia Ruf ontmoette op de avond van 11 mei 1996. Voorbeelden hiervan zijn illegaal wonen, een baan in Hemmerden of een persoonlijke relatie met een persoon in Hemmerden. De rechercheurs vragen bewoners uit Hemmen en omgeving en uit de regio Recklinghausen om specifieke informatie over deze vraag. De rechercheurs gaan er momenteel van uit dat ze in het kader van een nader DNA-onderzoek ongeveer 200 mannen in Recklinghausen zullen controleren op basis van de kentekenplaatfragmenten. De data 22 april en 30 april 2023 worden de betrokkenen ontboden. "We zijn optimistisch over de inzet van de aangesproken mensen", vervolgt Jordan. Reeds in 1997 waren enkele van de voertuigen die nu moeten worden gecontroleerd, het onderwerp van onderzoeken door de politie van Bonn. "Destijds werden bijvoorbeeld voertuigtypes die afweken van de waarnemingen niet verder gecontroleerd. In de loop van de lopende onderzoeken gaan we per kenteken de groep mensen controleren", legt Jordan uit."

Bekijk persbericht
Bekijk mediabericht
Bekijk opsporingspagina Politie Nordrhein-Westfalen
Bekijk achtergrondverhaal over aanpak Duitse cold cases
Bekijk opsporingsbericht Politie Bonn