UPDATE Wat is eigenlijk de stand van zaken rond de inzet van vrijwilligers bij de aanpak van cold cases en vermiste personen binnen de Nationale Politie?

In dit blogartikel werd eerder de vraag gesteld wat eigenlijk de stand van zaken is rond de bezetting en inzet van vrijwilligers binnen de Voorzieningen cold cases en vermiste personen binnen de Nederlandse politie. Ook wordt met regelmaat aandacht gevraagd voor de cold casewetgeving, waarin verplicht wordt periodiek de zaken te reviewen in verband met de vooruitstrevende ontwikkelingen op het gebied van forensisch onderzoek. De minister van Justitie en Veiligheid had tenslotte in de Tweede Kamer enkele toezeggingen gedaan rond dit proces. In het buitenland is steeds meer waardering te vinden voor de inzet van vrijwilligers / subject matter experts, waarbij met name de Verenigde Staten een leidende rol op zicht neemt. De resultaten zijn ook meer dan goed te noemen. Gepensioneerden en oud-militairen, maar ook digitale en biologische specialisten pakken een nuttige rol op in de onderzoeken. De politiek en de Nederlandse justitie en politie zijn weinig transparant over dit onderwerp. 

Een Amerikaanse politiekorps wat weer een succesverhaal kent is Yavapai County Sheriff's Office. Een verhaal over vrijwilligers en het nut van toch nog maar eens de stukken van overtuiging nader forensisch bekijken. In de vroege ochtend van 18 oktober 1995 meldde een toen 36-jarige Prescott-vrouw dat ze seksueel was misbruikt door een onbekende man op de parkeerplaats van de Pinion Pines-bar aan Highway 89A in Prescott in het westen van de Verenigde Staten. Het slachtoffer was die avond met haar vriendinnen bij Pinion Pines geweest en had haar auto op de parkeerplaats achtergelaten toen de groep naar een nabijgelegen hotel liep. Omstreeks middernacht nam het slachtoffer een taxi terug naar de Pinion Pines om haar auto op te halen. Terwijl ze het portier aan de bestuurderszijde opende, werd ze van achteren aangevallen door een sterke en onbekende man, met geweld tegen de grond geslingerd en op brute wijze verkracht. Het slachtoffer kon alleen een vage beschrijving van de aanvaller geven, waaronder dat hij donkerharig, mager en lang was en een donkere jas droeg. dat leek op een pilotenjack. YCSO-rechercheurs konden een DNA-monster en vingerafdrukken achterhalen, maar konden nooit een verdachte identificeren. 

In november 2022 namen YCSO Cold Case Detectives de oude zaak over en constateerde dat de vingerafdrukken geen waarde hadden, maar dat het DNA was verwerkt op het moment van de aanval. Uit verder onderzoek bleek echter dat het monster niet in de nationale DNA-database, CODIS, was geplaatst. De rechercheurs van YCSO Cold Case hebben de staatspolitie van Arizona ertoe aangezet om in juli 2023 het DNA-profiel in CODIS te plaatsen in de hoop een ‘hit’ te krijgen. Niet lang daarna kwam CODIS terug en identificeerde het profiel als behorend tot verdachte Gerald Todd Tubbs uit Prescott Valley, nu 52 jaar oud. Op basis van de DNA-informatie en het daaropvolgende verhoor konden YCSO-rechercheurs een aanklacht tegen Tubbs verkrijgen en hem arresteren wegens seksueel geweld. De verdachte zit nu opgesloten in de gevangenis van YCSO County. 

De bijdrage van het resultaat komt voornamelijk door de inzet van vrijwillige YCSO Cold Case-detectives. Hun inzet heeft opnieuw geholpen bij de waarheidsvinding voor een vrouwelijk slachtoffer die al bijna 30 jaar wacht”, aldus sheriff David Rhodes. “Ik kan niet genoeg benadrukken hoe waardevol deze vrijwilligers zijn voor onze organisatie en ik bedank hen voor hun harde werk om gerechtigheid te brengen voor dit slachtoffer."

Bekijk persbericht
Bekijk speciale pagina voor cold case vrijwilligers

----------------------------

Hoe zou het staan met het voornemen van de minister van Justitie en Veiligheid om cold caseteams meer uit te rusten met vrijwilligers? De bedoeling is dat de Nationale Politie eenduidig zou gaan werken, maar is elke eenheid inmiddels wel optimaal opgetuigd met vrijwilligers c.q. subject matter experts? In de Tweede Kamer is alom overeenstemming dat politievrijwilligers een bijdrage kunnen leveren binnen de voorziening cold cases en vermiste personen. Kamerlid Bisschop (SGP) link  heeft onder nummer 29 628, nr. 1093 dan ook een motie ingediend over een plan van aanpak voor het behalen van de norm van 10% politievrijwilligers vóór eind 2027. 

Buiten Nederland volgen de berichten inmiddels elkaar op over de resultaten van de inzet van politievrijwilligers in cold case units. Zo stond recent Rich Finston op het podium voor een rij televisiecamera's en dacht emotioneel terug aan zijn vroege werk aan de moordzaak van Catherine Sposito, de eerste cold case die hem werd toegewezen toen hij als cold casevrijwilliger bij het Yavapai County Sheriff's Office in het zuidwesten van Amerika kwam zo'n 12 jaar geleden. Nu, meer dan dertig jaar nadat Sposito werd vermoord tijdens een wandeling over Prescott’s Thumb Butte Trail, hebben onderzoekers DNA-analyse gebruikt om haar moordenaar te identificeren. "Ik zeg vandaag met groot vertrouwen dat Cathy Sposito is vermoord door Bryan Scott Bennett", zei sheriff David Rhodes tijdens een persconferentie. Nadat zij in de ochtend van 13 juni 1987 naar het populaire pad was gefietst, werd de 23-jarige Sposito aangevallen en uiteindelijk gedood. Mensen in de buurt meldden dat ze geschreeuw hoorden, maar tegen de tijd dat ze haar vonden, was ze dood, zei Rhodes. Er zijn geen aanwijzingen dat het slachtoffer Sposito de dader Bennett kende, een 16-jarige Prescott High School-student op het moment van de moord. 

Vrijwilligers proberen gaten in de wetshandhaving op te vullen. De afgelopen 37 jaar hebben talloze onderzoekers aan de Sposito-zaak gewerkt terwijl ze zich een weg baanden door de gelederen van het  politiekorps, waaronder Rhodes zelf, die eind jaren negentig en begin jaren 2000 als jonge hulpsheriff aan de zaak werkte, zei hij. Dit wisselende team van onderzoekers voor cold cases kan er soms toe leiden dat dingen over het hoofd worden gezien, zei Finston, en dat is waar de vrijwilligers tussenbeide komen. "Als de continuïteit verloren gaat, vallen de zaken uiteen", zei Finston. "En dus vinden we scheuren en proberen ze op te vullen." Bij een kleinere instantie die al belast is met het waarborgen van de openbare veiligheid over de duizenden vierkante kilometers in Yavapai County, hebben agenten niet altijd de mogelijkheid om de tijd en aandacht opzij te zetten die het bestuderen van tientallen jaren aan processtukken vereist. 

In plaats daarvan werkt het cold case-team, bestaande uit zes vrijwilligers onder leiding van een rechercheur Moordzaken, hand in hand met ervaren onderzoekers om zich nauwgezet een weg te banen door bergen bewijsmateriaal. "Er is nooit een tijd geweest waarin fulltime betaalde rechercheurs zoveel tijd konden besteden aan zaken die zo oud zijn, omdat de middelen er niet voor zijn. Ze hebben een grote hoeveelheid zaken, ze zijn de hele tijd met dingen bezig en eigenlijk kan ik dat ook doen." We kunnen met absolute zekerheid zeggen dat we hier vandaag niet zouden zijn zonder het toegewijde, competente werk van onze vrijwilligers”, aldus Rhodes. "Ze hebben de tijd om echt te gaan zitten en zich op niets anders te concentreren dan dat", zei hij. 

Finstons vroegere carrière als militair onderzoeker bij het Amerikaanse leger tijdens de Vietnamoorlog en latere rollen als ingenieur en wetenschapper zouden gunstig blijken te zijn voor zijn werk in het cold case-team, dat Finston ‘interessant vervelend’ noemde. Zijn affiniteit met cijfers leidde er uiteindelijk toe dat hij de ‘go-to guy’ werd voor DNA-bewijsanalyse in de Sposito-zaak, zei hij. Onderzoekers voerden genealogische tests uit op DNA van een onbekende man, verzameld tijdens het onderzoek naar een aanranding in april 1990 op Thumb Butte Trail op bijna dezelfde locatie als de moord op Sposito. Ze konden een vrouwelijke afstammeling identificeren die de namen van twee potentiële verdachten opleverde: Bryan Scott Bennett of zijn jongere broer. Bennett, die in 1994 door zelfmoord om het leven kwam, werd in 2022 opgegraven om DNA-monsters op te halen die bevestigden dat hij inderdaad de aanvaller bij die aanval was. Finston vergeleek vervolgens zijn DNA met de profielen die in de zaak van Sposito waren verzameld. Maar zoals vaak het geval is met zulke oude cold cases, wordt het verkrijgen van perfecte DNA-matches zelfs nog moeilijker vanwege de enorm verschillende praktijken voor bewijsverwerking en DNA-verzameling ten tijde van het oorspronkelijke misdrijf. 

Een moersleutel die op het spoor van Sposito's lichaam werd gevonden en waarvan wordt aangenomen dat deze tijdens de aanval is gebruikt, testte bijvoorbeeld positief op meerdere DNA-bijdragers nadat een andere wandelaar de moersleutel van de oorspronkelijke locatie had meegenomen en ter plaatse aan een politiemand had overhandigd. "Als je meerdere bijdragers hebt, is het enige dat je analytisch kunt doen, de waarschijnlijkheid ontwikkelen dat je verdachte ermee in aanraking is gekomen," zei Finston. Als je naar het grotere geheel kijkt, zei Finston, inclusief het feit dat het grootste deel van het DNA op de sleutel van Bennett was, in combinatie met zijn positieve identificatie bij de aanval van 1990, die opvallende overeenkomsten vertoonde met Sposito's moord, inclusief het tijdstip, de locatie en de modus operandi, is het absoluut een waarheid dat Bennett de dader bleek te zijn. “De overtuigende hoeveelheid bewijsmateriaal is de combinatie van de waarschijnlijkheid van DNA en het indirecte bewijs van het gedrag van Bryan Bennett,” zei Finston, vooral zijn betrokkenheid bij twee latere seksuele aanvallen in juli 1990 en juni 1993, waarbij beide overlevenden Bennett identificeerden als hun aanvaller en verklaarden dat hij dreigde hen te doden. Bennett werd nooit beschuldigd van de moord op Sposito of de aanrandingen in april 1990 of juni 1993. Hij werd niet schuldig bevonden aan poging tot aanranding in de zaak van juli 1990, zijn derde bekende aanranding. Bennett werd alleen veroordeeld wegens vervalsing van cheques, waarvoor hij een proeftijd doorbracht. Renee Sandoval, het vierde bekende slachtoffer van Bennett, spreekt zich uit. 

Op 2 juni 1993 werd de 25-jarige Renee Sandoval door Bennett met een mes uit het postkantoor gehaald en seksueel misbruikt voordat een politieagent uit Prescott de auto waarin ze reden aan de kant zette en de aanval onderbrak. Maar Bennett werd in haar zaak nooit aangeklaagd en hij stierf minder dan een jaar later. "Cathy, je bent vrij", zei Sandoval tijdens de persconferentie. "We zullen altijd met elkaar verbonden zijn, we zullen altijd een verbinding hebben", zei ze over Sposito. 'Ze zal bij mij zijn tot de dag dat ik sterf.' Sandoval heeft tientallen jaren gewacht op gerechtigheid waarvan ze dacht dat die nooit zou komen, zei ze. Dat lange wachten op gerechtigheid maakte het voor haar nog belangrijker dat ze haar verhaal deelde. “Ik heb hier al dertig jaar geen stem over gehad – het is tijd”, vertelde ze tijdens een interview. De dag dat Sandoval hoorde van de officiële bekendmaking over de oplossing van de cold case, zei ze dat ze overmand was door emoties totdat er plotseling een foto op haar telefoon verscheen die ze met Thumb Butte had gemaakt. Een duidelijk teken van Sposito, zei ze, en herinnerde haar eraan: ‘Je leeft voor mij.’ ‘En dat zal ik ook doen,’ zei Sandoval in tranen, ‘omdat ze de kans niet kreeg.’ Nu ze wat rust heeft gevonden, hoopt Sandoval dat haar woorden en de identificatie van Bennett meer overlevenden zullen aanmoedigen om naar voren te komen, hun verhalen te delen en de hulp te zoeken die ze nodig hebben om verder te komen. Sandoval heeft ondersteuning gevonden bij de familie Sposito en de andere overlevenden van Bennett. ', zei ze, met wie ze bijna dagelijks communiceert. 'We kennen elkaar niet, maar we hebben het gevoel dat we dat wel doen', zei ze. 'En het is geweldig voor ons allemaal om die steun van elkaar te hebben. We zijn verbonden." We willen andere slachtoffers, waar we misschien niets van weten, waar we misschien nog nooit van hebben gehoord of die misschien niet hebben gerapporteerd wat er met hen is gebeurd, aanmoedigen om naar voren te komen en misschien kunnen we voor enige afsluiting zorgen", zei Rhodes. 

Hoewel ze Bennett nog niet in verband hebben gebracht met andere misdaden in de staat of in het hele land, denken ambtenaren dat de kans groot is dat er meer overlevenden zijn. “Het is zeer onwaarschijnlijk, gezien de frequentie waarmee de dader toesloeg, dat dit de enige vier gevallen zijn die bestaan”, zei Rhodes. En hoewel de dood van Bennett verhindert dat gerechtigheid voor de rechtbank wordt gebracht, brengt het niet alleen de lang gezochte vrede voor de overlevenden en de familie Spositio, maar stelt het het Sheriff's Office ook in staat de zaakinformatie vrij te geven en 'het publiek echt hun mening te laten hebben over wat ze denken wat er is gebeurd”, zei Rhodes. Verder zei Rhodes dat het feit dat Bennett in 1994 door zelfmoord stierf mogelijk “drie decennia aan extra slachtoffers heeft gespaard.” “In de mate waarin hij mensen het slachtoffer maakte, zou dat dertig jaar lang zijn geweest waarin hij andere mensen het slachtoffer moest blijven maken”, zei hij. 

Voor Nederland is het nu afwachten op de minister van Justitie en Veiligheid wanneer er verantwoording wordt afgelegd in de Tweede Kamer als het gaat om de resultaten van de inzet van politievrijwilligers binnen de voorzieningen cold cases en vermiste personen van Nationale Politie.  

Bekijk laatste Kamerverslag over cold cases
Bekijk brief 2020 minister van Justitie en Veiligheid over cold cases
Bekijk eerder artikel over politievrijwilligers
Bekijk eerder artikel over commissie en politievrijwilligers
Bekijk artikel over onderzoek inzet politievrijwilligers
Bekijk Javapai County website over vrijwilligers cold case unit
Bekijk mediabericht